Hükümetin görevde bulunduğu 1 yılı aşkın sürede önemli gelişmelere imza atıldığı belirtilerek gelecek dönemde de istihdam artışı, adil gelir dağılımı, özellikle ulaşım alt yapısını kapsayan alanlar gibi kritik kalkınma konularına hükümet tarafından önem verileceği ifade edildi.

• 2023 Yılı Bütçesinin ana teması “ Daha iyi bir geçim için Ekonomik Büyümeyi Hızlandırma” olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda yeni politikalar programlar ve önlemler ele alınarak ekonomik büyüme, istihdam ve Zambiya halkının gelir düzeyi artırılması hedeflenmektedir.

• Bakan, Rusya-Ukrayna Savaşı ile Çin Halk Cumhuriyeti’nin Covid-19 sebebiyle tekrar kısmı kapanmaya gitmesi durumu 2022 yılında küresel ekonomiyi etkilediğinin altını çizmiştir. Bu gelişmelerin 2021 yılında 6,1 % olan küresel büyümenin 2022 yılında 3,2 % düştüğünü ifade etmiştir. Bununla birlikte, bir önceki yıl tonu 9.550 ABD Doları olan bakırın Eylül 2022 ayı itibariyle 7.422 ABD Doları seviyesine düştüğü vurgulanmıştır. Yine Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle petrol fiyatları hızla artmış ve 2021 yılının ilk yarısında 69 ABD Doları olan petrolün varil fiyatının 2022 yılının aynı döneminde 104,97 ABD Dolarına ulaştığı belirtilmiştir.

• Küresel ekonomik görünümün yanında ulusal ekonomiye ele alan Bakan bu yılsonu 3 % lük bir ekonomik büyüme beklediklerin, bunun sebebinin ise yağmur yağışının azalmasına bağlı olarak tarımsal gelirin ülke Gayri Safi Milli Hasılasındaki katkısının azalması olarak ifade etmiştir.

• Bütçe gelirlerini bakımından öngörülenin % 3,5 üstünde bir bütçe geliri elde ettikleri ifade edilerek Ocak Ağustos 2022 döneminde 72,1 milyar Zambiya Kwachası gelir bütçeye aktarılmış bu tutarın yılsonunda 101,4 milyar Zambiya Kwachasına ulaşacağı tahmin edilmektedir.

• Bütçe harcamaları bakımından ise anılan dönemde 94,3 milyar Zambiya Kwachası olduğu bu harcamaların 85,1 milyar Zambiya Kwachasının ulusal kaynaklardan geri kalanının ise yabancı borçlanmayla finanse edildiği ifade edildi. Böylece 2022 yılı sonu itibariyle % 6,7'lik bir bütçe açığı verileceğini duyurdu.

TARIM SEKTÖRÜ

• Ülke istihdamının ve gelirinin önemli kaynağı olan Tarım Sektöründe, hayvancılık ve su ürünleri sektörüne ilişkin olarak bazı yerlerde yağmurların az yağmasına bağlı kuralık nedeniyle bazı yerlerde ise sel baskını nedeniyle mısır, pirinç ve nişasta üretiminde azalışlar görüldüğü belirtilmiştir. Sulama alanlarının iyileştirmesi için alt yapı imkanlarının artırılacağı ve 2023 yılında 6 adet barajın inşa edilmesi planlanmaktadır. Bununla birlikte Kafue Bölgesi Sulama alanına hükümet Afrika Kalkınma Fonundan 600 hektarlık alan için 10 milyon Amerikan doları ayrılmıştır. Hükümetin tarım sektörünü kurgulamak amacıyla oluşturduğu “farm block” projesi 50.000 ile 100.000 hektarlık alanı kapsamakta ve bu alanda bir yada iki ana işletmenin belirli bir ürünü üretmesine izin vermektedir. Bu kapsamda belirli bölgelere Nansanga, Luswishi and Luena gibi şehirlere Dünya Bankasından 30 yıllık 300 milyon Amerikan Doları tutarında para ayrılmıştır. Bu para ile katma değerli ve istihdama katkı sağlayan tarım sektörü oluşturmak hedeflenmektedir. • Su ürünleri alanında verimliliği artırmak amacıyla makinalaşmanın artırılması ve yeni ekipmanların alınması hedeflenmektedir.

MADENCİLİK SEKTÖRÜ

• 2021 yılı gayri safi milli hasılanın %17,5 ni ve yurt dışı gelirlerin %70 ini oluşturan Zambiya Maden Endüstrisi son 5 yılda ortalama 797 bin ton maden üretiminde bulunduğu ifade edilerek Dünyanın en fazla bakır madeni üretici olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin 1,8 milyon ton üretimde olduğu ifade edilerek Zambiya’nın da bu seviyelere çıkması için çalışmaların yürütüldüğü ifade edildi.

• Özellikle altın ve diğer değerli metallerin çıkartılmasına yönelik sistematik bir ruhsatlandırma ve küçük ölçekli maden şirketleri için vergi kolaylığı sağlanacağını duyurdu.o

İMALAT SEKTÖRÜ

• 2021 yılı gayri safi hasılanın %9,4 ünü oluşturan İmalat sektöründe halen istenilen dönüşümün sağlanmadığı ifade edilerek bu süreci hızlandırmak istediklerini belirtti. Güney Lusaka Ekonomi Bölgesinde bu yıl 30 şirket ile 230 milyon dolarlık yatırım ve 4000 iş imkânı sağlamıştır.

• Ülkedeki en büyük teşvik programını yürüten Zambiya Kalkınma Ajansı, Ajans fonu ve Yatırım ve Ticaret Geliştirme fonu olmak üzere iki adet fonu ülkenin ticari, kalkınma ve istihdam için kullanmak üzere onaya sundu.

• Ülkedeki ticaretin ve imalatın yüzde 90’ını oluşturan KOBİ’lere yönelik olarak ise KOBİ’lerin finansman kaynaklarına erişimlerinde büyük sıkıntı yaşandığı, Hükümetin KOBİ’lerin mali ve finansal kaynaklara ulaşması noktasında kaynak aktaracağını ifade etti. Ayrıca bu alanda borçlanmanın kolaylaştırılması yönünde çalışmalar yapıldığı özetledi.

EĞİTİM VE SAĞLIK

• Fakirlikle ve gelir adaletsizliğiyle mücadelede en büyük araçlardan biri olan eğitim alanında gerek eğitimci ve öğretmen sayısının artırılması gerekse okul sayısının artırılması konusunda çalışmalar devam etmektedir. Bu kapsamda gelecek yıl 56 adet anaokulunun inşaatı tamamlanacaktır. Önümüzdeki dönemlerde Dünya Bankası ile 120 ilkokul yapılması planlanmaktadır.

SU İŞLERİ Temiz ve sağlıklı su kaynaklarına erişim, bu suların dağıtımı alanında hükümet gerekli alt yapı ve baraj çalışmalarına hız verecektir. Ayrıca hükümet Su Yatırım Programı kapsamında alt yapı çalışmalarına finansal kaynak aktarabilecektir.Bununla birlikte, Bakan projelerde kamu özel ortaklığı (PPPs) aracını önemsediklerini ifade ederek bu alanın etkinliğini ve cazibesini artırmak amaçlı Kamu Özel Ortaklık alanında yeni teşvik edici mekanizmaların hayata geçirileceğini ifade etti.2023 Bütçesi için Gayri Safi Milli Hasılanın %31,4 ne tekabül eden 167,3 milyar Zambiya Kwachası harcama ile Gayri Safi Milli Hasılanın %20,9’na takabil eden 111,6 milyar Zambiya Kwachası geliri elde etmeyi planlamaktadırlar.

Gelecek dönem bütçeden kaynak aktarılacak alanlar ve tutarları aşağıda özetlenmektedir. 5.2 Milyar Kwacha ulaşım sisteminin yenilenmesi, tamiri ve inşası 4.4 Milyar Kwacha Bölgesel Kalkınma Fonuna 426 Milyon Kwacha Tarımsal Alan oluşturulmasına 746 Milyon Kwacha Yerel Elektrik Hizmetleri Programına 150 Milyon Kwacha Sınır Kapılarının Geliştirilmesi 150 Milyon KOBİ’lerin geliştirilmesi büyümesi için, ayrıca 50 Milyon Kwacha madencilikle uğrasan KOBİ’lere  1.5 Milyar Kwacha var olan okulların yenilenmesi ve yeni Okul Yapımı İnşasına 17.4 Milyar Kwacha Sağlık sistemine, bu tutarın 4,6 Milyar Kwachası ilaç ve tıbbi malzeme teminine, 1,1 Milyar Kwachası hastane bakım onarım ve inşasına, 900 Milyonu sağlık araçları ambulans gibi sağlık araçlarının alımına aktarılması öngörülmektedir.