Geçtiğimiz yıl Türkmenistan gazının, yılda 1,5-2 milyar metreküp olmak üzere, İran üzerinden Azerbaycan’a aktarılmasına ilişkin olarak bu üç ülke arasında yapılan swap (takas) anlaşması sonrasında swap konusu İran’ın gündeminde önemli bir yer teşkil etmeye başlamıştır.

Transit gaz taşımacılığında ihracatçı ülke ile ithalatçı ülke arasında bulunan aracı ülke veya ülkeler arasında iki ülkeyi birbirine bağlayan bir hat oluşturulması gerekirken swap anlaşmalarında böyle bir yatırım ihtiyacı bulunmamaktadır. Swap anlaşmalarında aracı ülke ihracatçı ülkeden aldığı doğalgazı ülke içinde tüketmekte ve buna karşılık gelen miktar kadar da ithalatçı ülkeye kendi doğalgaz kaynaklarından aktarım yapmaktadır. Bu uygulamanın transit taşımacılığa göre en büyük avantajı transit taşımacılık kadar büyük bir yatırım gerektirmemesidir. Öte yandan, transit taşımacılığın aksine swap anlaşmalarının mümkün olabilmesi için aracı ülkenin de ticareti yapılan malda önemli bir üretim ve dağıtım ağı kapasitesi bulunması gerekmektedir.

İran önemli bir doğalgaz üreticisi olmakla birlikte iç ve dış şartların etkisiyle büyük bir ihracatçı konumuna yükselememiştir. Diğer taraftan, swap anlaşmaları yoluyla uluslararası enerji ticaretinden pay alabilmesi mümkündür. Bu kapsamda, Türkmenistan, İran ve Azerbaycan arasında yapılan swap anlaşması aracı ülke olarak İran’ın gelir elde etmesi bakımında önemlidir.

Söz konusu Swap anlaşmasının bir diğer faydası Khorasan Razavi Eyaletinden İran sınırlarına girecek olan Türkmenistan gazının (doğalgaz üretim merkezlerinden bu bölgeye dağıtım altyapısının yetersiz olması sebebiyle) bu eyalet ve çevresinde tüketilmesi ve buna karşılık olarak ülkenin kuzeyinden Azerbaycan’a doğalgaz iletilmesi yoluyla ülkenin altyapı eksikliklerinin telafi edilmesine imkân vermesidir.

İran’ın Rusya, Türkmenistan ve Azerbaycan gibi enerji zengini ülkelerle birlikte Irak, Pakistan, Hindistan ve Afganistan gibi enerjide dışa bağımlılığı bulunan ülkelerle de komşu olması gelecekte yapılması muhtemel swap anlaşmaları konusunda ümit vermektedir.

Not: Azerbaycan’ın doğalgazda kendine yeten bir ülke olmasına rağmen ithalat yoluna gitmesinin ihracat alanında esnekliğini artırmak amacıyla olduğu değerlendirilmektedir. Benzer bir durum Rusya ile Türkmenistan arasında da mevcut olup, Rusya’nın bu ülkeden ithalatının geçtiğimiz yıllarda 40 milyar metreküp seviyesine kadar çıktığı bilinmektedir.

Kaynak: İSNA Haber Ajansı, 20 Kasım 2022, https://www.isna.ir/news/1401082819031