Bu hafta bölgenin en yüksek diplomatlarının katıldığı konferansın odak noktası da olan ‘Özbekistan'ın Hint Okyanusu'na yeni ticaret yolları oluşturma’ hedefi, Afganistan’ın geleceği konusundaki belirsizliğin artmasıyla karmaşıklaştı.
Orta ve Güney Asya arasındaki bölgesel bağlantıyı güçlendirme hedefi uzun süredir devam etmekte olup bu hedefle, karayla çevrili Orta Asya, güneydeki pazarlara ve ticaret yollarına erişim kazanırken, Güney Asya kuzeydeki kaynaklara ve fırsatlara erişim elde edecekti. Ancak şimdiye kadar, bu tür planların çoğunlukla ulaşılması zor istekler olduğu kanıtlandı. Özbekistan da bu sorumluluğun bir kısmını taşımakta.
Taşkent'in merhum lideri İslam Kerimov, uzunca bir süre komşu ülkelerle su ve elektriğin nasıl paylaşılacağı konusunda mücadele etti ve bağlantı fikrine direndi. Ancak halefi Shavkat Mirziyoyev, komşularla ilişkileri geliştirdi, bağlantısallık planlarından bazılarına karşı direnci düşürdü ve Özbekistan'ı potansiyel bir lider olarak konumlandırdı.
15-16 Temmuz tarihlerinde gerçekleşecek olan konferans, ticaret, ulaşım ve iletişim bağlantılarını teşvik etmek için Özbeklerin ev sahipliğinde bölgelerarası diyalog yoluyla bu değişimi güçlendirecek.
Bununla birlikte, Taşkent'in planları büyük ölçüde daha barışçıl bir Afganistan'a dayanıyordu. Halihazırda, Taliban giderek daha fazla Afgan bölgesini hızla ele geçirirken, Özbekistan aşırılık yanlısı grubun işbirliği yapacağını ummak zorunda.
Bu haftaki konferansa katılanlar şüphesiz, savaşan Afgan tarafları arasında barış görüşmeleri ve müzakereleri teşvik edecekler. Ancak Taliban buna katılmayabilir ve katılacak olan Afgan Devlet Başkanı Eşref Gani, iktidarı giderek daha tehlikeli bir şekilde elinde tutmaktadır.
Heyetlere Pakistan Başbakanı Imran Khan, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, ABD'nin Afganistan Özel Temsilcisi Zalmay Khalilzad, Beyaz Saray İç Güvenlik Danışmanı Elisabeth Sherwood-Randall ve Avrupa Birliğinin dışişleri ve güvenlik yüksek temsilcisi Josep Borrell gibi önde gelen isimler başkanlık edecek.
Çin, Hindistan, Suudi Arabistan, Türkiye ve Bangladeş dışişleri bakanlarının yanı sıra Orta Asya devletlerinden üst düzey diplomatların da Özbek başkentinde olması bekleniyor.
Özbekistan Dışişleri Bakanlığına göre, ekonomik işbirliği, kültürel bağlar ve güvenlik ilişkileri üzerine tartışma oturumlarının yer alacağı konferans için uzmanlar, diplomatlar, politika yapıcılar, yatırımcılar ve girişimciler de dahil olmak üzere en az 160 konuk katılımını onayladı.
Taşkent, her iki bölgenin potansiyelini ortaya çıkarmak için somut önerilerde bulunmayı hedefliyor. Bakan, konferans gündeminde “Güney Asya, tarihsel olarak ekonomik, sosyal ve kültürel olarak Orta Asya ile sıkı bir şekilde bağlantılıdır” diyor.
Taşkent'teki ‘Knowledge Caravan’ merkezinin müdürü Farkhad Tolipov, “Özbek hükümeti aktif bir bölgesel politikaya sahip olduğunu göstermeye kararlı. Bağlantısallık gerçekleşirse, Özbekistan'ın denize ulaşım koridorları kısalacaktır" ifadelerini kullandı. Tolipov bir anlaşma değil, sadece ortak açıklamaların olmasını bekliyor: “Bekleyip görelim ama pratik sonuçların olacağından şüpheliyim”
Washington uzun süredir bölgesel bağlantı ve ekonomik entegrasyonu teşvik etti ve hatta 2005'te Dışişleri Bakanlığını bunu teşvik etmek için yeniden organize ederek yeni bir Güney ve Orta Asya İşleri Bürosu kurdu. Ancak girişimleri ve söylemleri finansmana dönüşmedi. Bu sebeple, Çin'in ‘Kuşak ve Yol’ projesi aracılığıyla bölgeye milyarlarca dolar akıttığı bir zamanda şüpheyle karşılandı.
Tolipov, Türkmen gazını Afganistan ve Pakistan üzerinden Hindistan'a ulaştırmak için bir boru hattı gibi ABD destekli enerji projelerinin ve Orta Asya'dan Güney Asya'ya elektrik sağlama planının “çoğunlukla sadece heves” olduğunu belirtiyor.
Yine de, Pittsburgh Üniversitesi Yönetim ve Piyasalar Merkezi direktörü Jennifer Murtazashvili, Taşkent konferansını, ticaret yollarına bağımlı olan Özbekistan’ın Kazakistan, Rusya veya Çin üzerinden limanlara ulaşması için yatırım çekilmesine yönelik bir fırsat olarak görüyor: "ABD ve İran arasındaki zorlu ilişkiler göz önüne alındığında, güneye giden rota için fon sağlamak zor görünüyor, bu nedenle Özbekistan'ı Afganistan ve Pakistan üzerinden bağlamak şu anda İran'a göre politik olarak daha muhtemel." Murtazashvili, Orta ve Güney Asya'yı ayıran parçalanmış pazarların girişimciler, hükümetler ve vatandaşlar için maliyetli olduğunu söylüyor: "Bu konferanstaki anlaşmalardan sağlanan gelişmiş bağlantı, bölgedeki ekonomik refahı kolaylaştırabilir"
Bölgedeki ABD'li ortaklar, Amerika hükümetinden teknik yardım ve özel sektörden yatırımları hızlandırmak istiyor. Ancak Murtazashvili, Afganistan'daki belirsizliklerin ve çatışma yorgunluğunun Amerikalıları iddialı projelere yatırım yapma olasılığını azaltacağını düşünüyor: “ABD bu konuda çok konuştu ama somut bir alternatif sunmadı”
Bush yönetimi ekonomik bağlantıyı teşvik etti ve Obama yönetiminin Kuzey Dağıtım Ağı, Afganistan'ın içine ve dışına askeri olmayan malları taşıdı. Ancak Murtazashvili, bölgenin ABD'den hiçbir zaman çok ciddi ticari yatırım veya proje finansmanı almadığını söylüyor: “Mirziyoyev hükümetinin ekonomik yönelimi, hayatta kalmak için uluslararası ticarete ve yatırıma dayanıyor, Karimov'unki ise içe dönük, otarşik ve ticaretten uzaktı”
Murtazashvili, Özbekistan'ın Kabil'de kimin iktidarda olduğuna bakılmaksızın bu projelerin ilerleyebileceğini umuyor gibi göründüğünü de ekliyor: “Taşkent, Taliban ile yakın ilişkileri sürdürdü ve Afganistan Hükümeti’nin 'Asya'nın Kalbi' politikası ticaret ve bağlantıdan yararlanmayı hedefliyor”
Ancak uzmanların da belirttiği gibi, konferansın asıl unsuru Afganistan değil Özbekistan. Taşkent, hem Afgan barışını hem de bölgesel bağlantıyı hızlandırarak, bunları aktivist bir dış politikanın ikiz sütunu haline getirdi ve Mirziyoyev'in hükümetine daha fazla itibar ve yeni bir etki kazandırdı.