İran’da hane halkına sübvansiyon (yarane) ödemeleri ilk kez İran’ın dokuz ve onuncu hükümetleri döneminde hazırlanan İktisadi Dönüşüm Planında gündeme gelmiştir. Söz konusu Plan kapsamında hazırlanan ve 2008’de yayımlanan Sübvansiyonların Sistematikleştirilmesi Kanuna göre benzinin de içinde bulunduğu 16 kalem üründe sübvansiyonlar kaldırılmış ve bu kapsamda elde edilen gelirin yarısının ailelere dağıtılması uygulamasına geçilmiştir.

2010 yılı Aralık ayında ilk kez her aile ferdi için 455.000 Riyal (45 ABD Doları) nakit olarak hane reisleri hesabına yatırılmaya başlanmıştır.

Söz konusu uygulama 2014 yılına kadar devam etmiş ve Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani döneminde sübvansiyon hedefleme planının ikinci aşamasına geçilmiştir. Bu aşamada halkın %15’i nakit sübvansiyon alımından hariç tutulmuş ve bu çerçevede 3,2 trilyon Tümen para devlete kalmıştır.

2018 yılında ABD ambargolarının tekrardan başlatılmasıyla birlikte İran’da döviz kurları artmaya başlamıştır. Bunun ardından devlet bazı temel malların ithalatı için 42.000 Riyal tercihli döviz tahsisatı uygulamasına başlamıştır. Başta oldukça geniş olan listede zamanla daraltmaya gidilmiş ve son dönemde sadece soya, arpa, mısır, buğday, ham yağ ve yağlı tohumlar için uygulama devam ettirilmiştir. 1400 yılında toplam 15,6 milyar dolar tutarında tercihli döviz tahsisatı yapılmıştır.

Birçok uzman söz konusu projenin ana hedefinin toplumun yoksul kesimini korumak olduğu fakat bu kesimin uygulamadan en az yararlanan kesim olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca, temel mallara tahsis edilen tercihli dövizin, komşu ülkelere kaçakçılığa ve yolsuzluğa neden olduğu belirtilmiştir. 

Cumhurbaşkanı Ebrahim Raeisi döneminde kurulan 13’üncü hükümet, söz konusu sübvansiyonun ithalatçılara döviz tahsisatı şeklinde yapılmasının pek çok soruna sebep olması sebebiyle sübvansiyonun tüketiciye doğrudan verilmesi amacıyla hazırlanan Temel Mallara Yönelik Sübvansiyon Uygulamasının Islahı Planı kapsamında 1401 yılında (2022 yılı Mart ayından itibaren) tercihli döviz uygulamasını kaldırmıştır. İlaçların ithalatı için tahsis edilen döviz yerine ise sigorta kurumlarına sübvansiyon ödemesine  başlanmıştır.

Bunun ardından Çalışma ve Sosyal Refah Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar kapsamında halk 10 gruba ayrılmış, ilk 3 gruba her aile ferdi başına 4.000.000 Riyal’in (yaklaşık 12 ABD Doları), 4’üncü gruptan 9’uncu gruba kadar ise her aile ferdi başına 3.000.000 Riyal’in (yaklaşık 9 ABD Doları) hane reisinin hesabına yatırılması kararı alınmıştır. Bu kapsamda, 23 milyon hane reisi hesabına para yatırılmaktadır.

Kaynak: IRNA Haber Ajansı, 11 Mayıs 2022, https://irna.ir/xjJmMW